Toàn tập cách chơi chắn An Nam cho người mới bắt đầu

I. Sơ lược về Chắn học

Chắn là trò chơi bài được sáng tạo bởi người Việt từ bộ bài Tổ tôm, bao gồm chắn bí tứ (chơi 4 người) và chắn bí ngũ (chơi 5 người). Đây là trò chơi rất được ưa chuộng tại các tỉnh phía Bắc như Hà Nội, Hà Tây, Bắc Ninh… Hiện nay, chắn bí tứ là cách chơi phổ biến nhất, trong khi Tổ tôm và Chắn bí ngũ thường chỉ được chơi bởi những người cao tuổi. Lý do chắn bí tứ trở nên phổ biến hơn là bởi vì cách chơi đơn giản hơn, nhưng vẫn đầy hấp dẫn.

Trước đây, để chơi chắn, người ta phải mua bộ bài Tổ tôm và sau đó bỏ bớt một số lá bài không cần thiết như lão, thang và các lá bài hàng nhất như nhất vạn, nhất văn, nhất sách. Tuy nhiên, hiện nay trên thị trường có bán sẵn bộ bài chắn gồm 100 lá bài, bao gồm:

• Hàng yêu (còn được gọi là Chi Chi) với 4 lá bài
• Hàng nhị (nhị vạn, nhị văn, nhị sách) với 4 lá bài
• Hàng tam (tam vạn, tam văn, tam sách) với 4 lá bài
• Hàng tứ (tứ vạn, tứ văn, tứ sách) với 4 lá bài
• Hàng ngũ (ngũ vạn, ngũ văn, ngũ sách) với 4 lá bài
• Hàng lục (lục vạn, lục văn, lục sách) với 4 lá bài
• Hàng thất (thất vạn, thất văn, thất sách) với 4 lá bài
• Hàng bát (bát vạn, bát văn, bát sách) với 4 lá bài
• Hàng cửu (cửu vạn, cửu văn, cửu sách) với 4 lá bài.

Để diễn tả các hàng trong bộ bài chắn, người ta sử dụng phần chữ và phần hình ảnh trên mỗi quân bài. Phần chữ bao gồm một chữ ở phía bên phải để chỉ tên hàng và một chữ ở phía bên trái để chỉ chất. Phần hình ảnh trên mỗi quân bài thể hiện các nhân vật và sự vật trong dân gian, tạo ra một cảm giác như xã hội được thu nhỏ lại trong bộ bài. Để phân biệt giữa các quân bài trong bộ chắn, người chơi không chỉ nhìn vào hình ảnh trên mặt quân mà còn phân biệt dựa trên chữ ở đầu mỗi quân bài.

Chữ ở phía bên phải thể hiện tên của các hàng:

Chữ phía bên trái thể hiện các chất sau:

Những người không biết chữ Hán có thể dễ dàng nhận biết các quân bài trong chắn bằng câu khẩu quyết “vạn vuông, văn chéo, sách loằng ngoằng” (nằm ở phần nửa dưới của chữ bên trái). Câu khẩu quyết này giúp cho việc phân biệt các quân bài trở nên đơn giản và dễ dàng hơn cho những người chơi chắn.

II. Nguyên tắc chơi chắn An Nam

Trò chơi chắn có số lượng người chơi là 4 người (nếu thiếu người có thể chơi với 2 hoặc 3 người). Ban đầu, 1 hoặc 2 người sẽ chia bộ bài thành 5 phần, mỗi phần bỏ đi 5 quân để bắt cái. Thường thì người lớn tuổi nhất hoặc chủ bàn sẽ bắt cái đầu tiên bằng cách gộp 5 quân bài lẻ vào 1 phần bài bất kỳ để làm nọc. Sau đó, người bắt cái sẽ rút 1 quân từ nọc và lật nó lên trong 1 phần bài bất kỳ trong 4 phần còn lại. Cái được tính theo vòng từ trái sang phải theo thứ tự 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, tính từ người cho cái. Người được cái sẽ lấy phần bài vừa bốc cái, sau đó các nhà sẽ lấy bài theo thứ tự của vòng bắt cái. Từ ván bài thứ 2 trở đi, người ù bài trong ván trước sẽ bắt cái và 2 nhà bên cạnh sẽ chia bài. Nếu sau ván bài hòa, người bắt cái sẽ là người ở phía dưới của nhà bắt cái trong ván trước. Người thắng cuộc là người có bài ù và không vi phạm luật. Sau khi ù bài, người chơi phải xướng các cước có trên bài để tính điểm. Điểm sẽ được tính trên cơ sở các cước người chơi xướng, chứ không dựa trên cước trên bài.

Khi không đủ cước để xướng ù, người chơi chỉ được tính điểm theo những cước đã xướng. Nếu xướng thừa hoặc sai sẽ phải trả điểm theo cước đã xướng.

Để xếp bài thành các tổ hợp khác nhau, người chơi phải sắp xếp chúng thành chắn, cạ, ba đầu hoặc quân lẻ.

• Chắn: Tổ hợp 2 quân bài giống hệt nhau về hàng và chất.
• Cạ: Tổ hợp 2 quân bài giống nhau về hàng nhưng khác về chất.
• Ba đầu: Tổ hợp 3 quân bài cùng hàng nhưng khác chất.
• Quân lẻ (què): Quân bài thừa ra từ chắn hoặc không ghép được với bất kỳ quân bài nào để tạo thành cạ.

>> Hướng dẫn cách chơi liêng bịp đơn giản dễ hiểu cho người mới

>> Trò chơi bầu cua tôm cá dưới góc độ toán học

Trong trò chơi này, người chơi cần sử dụng các kỹ thuật đánh bài, ăn bài, bốc nọc, chíu để giữ lại chỉ một quân lẻ hoặc ba quân đầu tiên để đợi khi chốt tròn bài và có thể ù được. Có hai cách chờ ù, đó là chờ bạch thủ (khi tròn bài chỉ có đúng 5 chắn, 4 cạ và 1 quân lẻ) hoặc chờ ù rộng (khi chờ 3 quân hoặc bài đã có đủ 6 chắn và 1 quân lẻ). Khi chờ ù rộng, chỉ cần bốc quân bài cùng hàng với quân lẻ, trong khi chờ bạch thủ phải là quân cùng hàng và cùng chất với quân chờ ù.

Mỗi người chơi sẽ được chia 19 quân bài trên tay, trừ một người sẽ được chia 20 quân và là người đánh quân đầu tiên. Các người chơi tiếp theo sẽ tiếp nhận và ăn hoặc bốc quân bài của mình, nhưng luôn giữ đủ 19 quân bài trên tay cho đến khi có thể ù.

Khi 19 quân bài trên tay được kết hợp với một quân bốc nọc để tạo thành 10 tổ hợp chắn và cạ, trong đó có ít nhất 6 chắn, thì đó là trường hợp ù.

*Chú ý: Trong trò chơi chắn, khác với phỏm, người chơi chỉ được ù khi có quân bốc từ nọc, không được ù với quân bài được đánh ra từ cửa trên, trừ khi đó là trường hợp chíu ù. Các khái niệm về cửa trên và chíu ù sẽ được giải thích ở phần sau.

Mỗi người chơi sẽ có hai cửa để ăn bài, bao gồm cửa chì ở bên tay phải và cửa trên ở bên tay trái.

Trong trường hợp chíu, người chơi có thể ăn hoặc ù ở bất kỳ cửa nào.

*Một số thuật ngữ cơ bản trong chơi chắn An Nam

Cửa chì: là cửa của mình được ưu tiên ăn, cũng là nơi để đánh ra, mang tính chủ động. Cửa chì cũng là cửa được ưu tiên ù và được tính thứ tự từ trái sang phải.

Cửa trên: là cửa chì của nhà trên cánh, chỉ được ăn khi nhà trên nhường hoặc đánh ra, mang tính bị động.

Bài nọc: bao gồm 23 quân được dùng để bốc lên cửa chì khi không ăn được ở cửa trên. Lưu ý: quân bài ở đầu của nọc sẽ không được tính.

Chíu: trường hợp ưu tiên khi lên bài có 3 quân giống nhau cả về hàng và chất, nếu xuất hiện quân thứ 4 dù là bốc nọc hay bạn chơi đánh ra vẫn có thể chíu ăn hoặc chíu ù. Lưu ý khi chíu ăn, phải trả cửa về vị trí mình đã chíu và phải hạ cả 4 quân xuống mặt. Trường hợp chíu quân của nhà trên cánh đánh ra thì vẫn đánh vào cửa chì của mình bình thường.

Chíu ù: giống như chíu nhưng quân chíu cũng là quân để ù.

Ăn bòn: trên bài có sẵn 1 chắn hạ xuống, được ăn thành 2 chắn giống nhau.

Ù bòn: giống như ăn bòn nhưng quân ăn bòn cũng là quân để ù.

Thiên khai: trên bài có sẵn 4 quân giống nhau cả về hàng và chất.

III. Các lỗi phạt khi chơi chắn An Nam

Lỗi treo tranh: khi ù sẽ không được tính điểm

*Chậm trễ trong việc hạ quân xuống mặt sau khi chíu, dẫn đến việc thiếu số quân yêu cầu và phạm lỗi.

Ví dụ: Khi bốc được 3 quân cửu vạn, người chơi chậm trễ trong việc hạ quân xuống mặt sau khi chíu, chỉ hạ xuống 1 quân cửu vạn để ăn thường thay vì hạ đủ 3 quân cửu vạn yêu cầu. Điều này dẫn đến phạm lỗi và không tính điểm.

*Khi ăn quân, nếu hạ chắn xuống ăn mà lại hạ cạ thì đây là lỗi treo tranh.

Ví dụ: Nếu có chắn tứ văn và 1 quân tứ sách, khi bốc lên quân tứ văn, nếu hạ tứ sách xuống ăn thì sẽ bị phạm lỗi treo tranh. Thay vào đó, cần hạ tứ văn xuống ăn, sau đó ghép tứ văn và tứ sách thành 1 cạ trên tay.

Lỗi trái vỉ: Khi ù không được tính điểm

Khi ăn một cạ, theo quy tắc phải đặt quân trên tay lên trên quân bài ăn. Nếu ngược lại đặt quân bài ăn lên trên quân bài hạ xuống đó là sai lầm và bị coi là vi phạm quy định trong chơi tốt, gọi là lỗi trái vỉ. Thông thường, người chơi bị phát hiện vi phạm quy định này sẽ bị nhắc nhở hoặc phạt tiền, nhưng vẫn có thể tiếp tục chơi và đánh tiếp cho đến khi kết thúc ván bài, và vẫn có thể ù nếu cả bộ bài phù hợp.

Các lỗi bắt báo phải đền làng:

1. Nếu trước khi ăn, có một quân bài tạo thành chắn mà không ăn, sau đó lại ăn quân đó để tạo chắn hoặc cạ hoặc đánh quân đó, thì đó là lỗi bỏ ăn chắn.
2. Nếu bỏ qua việc ăn cạ một quân bài nào đó, sau đó lại ăn cạ quân đó hoặc quân bài cùng hàng với nó, thì đó là lỗi ăn chọn cạ.
3. Nếu đánh bỏ cả chắn đi, thì đó là lỗi đánh cả chắn.
4. Nếu đánh bỏ một quân bài, sau đó lại ăn chắn đúng quân đó hoặc sau đó dùng quân đó ăn cạ, thì đó là lỗi xé chắn.
5. Nếu tách một chắn bài xuống để ăn cạ, sau đó lại ăn, ù hoặc đánh đi với quân bài còn lại, thì đó là lỗi tách chắn ăn cạ.
6. Nếu ăn một chắn bài, sau đó lại xé chắn đó và đánh đi, thì đó là lỗi ăn chắn xé chắn.
7. Nếu đánh bỏ cả một cạ, sau đó lại ăn cạ khác và ngược lại, thì đó là lỗi ăn cạ đánh cạ.
8. Nếu đánh 1 quân cạ bất kỳ và sau đó xé quân cạ đó và ăn cạ khác thì đó là lỗi xé cạ ăn cạ.
9. Nếu tách 1 cạ ra và ăn cạ khác, sau đó lại ăn hoặc ù hoặc đánh đi với quân còn lại, thì đó là lỗi tách cạ ăn cạ. Ví dụ: Nếu có cạ nhị sách, nhị vạn và bốc lên nhị văn, hạ nhị sách xuống để ăn, sau đó bốc tiếp lên nhị văn hoặc nhị vạn và hạ nốt nhị vạn xuống để ăn hoặc ù hoặc đánh đi với quân còn lại.

Những lỗi trên sẽ bị báo và người chơi sẽ tạm dừng chơi đến hết ván và phải đền làng theo cước người ù ván đó. Nếu ván bài hòa thì không có mất gì. (Các lỗi này thường xảy ra do nhâm lẫn hoặc sơ ý).

1. Nếu đã chờ ù thì không được ăn cạ để đổi chờ. Đây là lỗi ăn cạ đổi chờ, tuy nhiên có thể áp dụng theo quy định của từng địa phương.
2. Nếu hạ bài xuống ù mà không đủ yếu tố cần thiết để ù như thiếu chắn, bài vẫn què, hoặc ù không đúng quân chờ thì đó là lỗi ù láo hay ù phá bài.
3. Nếu chờ ù chi khi trên bài đã có đủ 6 chắn trở lên, hoặc lên bài chờ chi rộng mà không đổi chờ được, khi ù sẽ bị báo là lỗi ù chi rộng. Tuy nhiên, nếu chi lên ngay thì vẫn được ù.
4. Lỗi quên ù: Khi lên cây ù mà quên không ù khi đã bốc nọc cây tiếp theo, sẽ không được ù nữa. Nếu cố tình ù thì sẽ bị báo và đền tám đỏ 2 lèo.
5. Lỗi xướng không đúng: Xướng sai hoặc không đúng với cước có trên bài. Lỗi này sẽ đền làng tương ứng với cước đã xướng.

Nếu khi chơi một nhà bị bắt báo và sau đó người ù lại xướng sai, sẽ phải đền cho hai nhà chơi còn lại. Người bị báo đền theo bài ù, còn người xướng sai đền theo cước xướng.

IV. Cước sắc trong chơi chắn An Nam

Khi chơi Chắn, nếu trong bộ bài ù có những điểm đặc biệt thì sẽ được tính thêm điểm, đó được gọi là “Cước”. Việc ghi nhớ các cước dưới đây là rất quan trọng để biết cách xướng ù khi kết thúc ván chắn, đặc biệt đối với những người mới học chơi.

Trong Chắn An Nam, các cước được áp dụng bao gồm:

• Xuông: ù rộng và không có cước sắc nào. Nếu ù loại này xảy ra, người chơi có thể hạ bài mà không cần xướng. Trong Chắn An Nam, cước này đã được đặt sẵn.
• Thông: ù tiếp theo sau khi đã có ù trong ván liền trước. (Trong trường hợp ván trước đã treo tranh, trái vỉ vẫn có thể được xướng thông, nhưng khi báo ù thì không được xướng)
• Chì: ù ở cửa chì của chính mình.
• Thiên ù: ù khi lên bài đủ 10 tổ hợp chắn, cạ và có ít nhất 6 chắn. Trường hợp này chỉ áp dụng cho người chơi nào có cái.
• Địa ù: ù quân bài nọc đầu tiên hoặc chíu địa ù quân bài của người chơi khác khi chưa bốc nọc. (nhiều nơi chỉ áp dụng cho vòng đầu tiên)
• Tôm: trên bài ù có bộ ba: tam vạn, tam sách, thất văn. (tối đa có 4 tôm)
• Lèo: trên bài ù có bộ ba: cửu vạn, bát sách, chi chi. (tối đa có 4 lèo)
• Bạch định: bài ù toàn quân đen.
• Tám đỏ: bài ù có đúng 8 quân đỏ.
• Kính tứ chi: bài ù có 4 con chi chi đỏ và các quân bài còn lại đều là quân đen. (trong trường hợp này, khi ù được kèm với các dịch như chíu, thiên khai, ăn bòn)
• Tháp thành: Khi đánh bài, người chơi ù được đủ 10 chắn.
• Thiên khai: Người chơi ù khi lên bài, phải có sẵn ít nhất 4 quân giống nhau.
• Ăn bòn: Khi đánh bài, nếu người chơi ù có 1 chắn bất kỳ và hạ xuống được 2 chắn giống nhau thì được gọi là ăn bòn.
• Ù bòn: Nếu cây ù cũng chính là cây ăn bòn thì được gọi là ù bòn.
• Có chíu: Người chơi ù có ít nhất 1 quân chíu.
• Chíu ù: Nếu cây ù cũng chính là cây chíu thì được gọi là chíu ù.
• Bạch thủ ù chi: Ù với bài bạch thủ và cây chi chi. (Trong chơi online được gọi là bạch thủ chi)
• Hoa rơi cửa Phật: Ù với chì bạch thủ quân nhị vạn và trên tay có chắn ngũ vạn khi trên chiếu. Xướng cước này thì không được xướng cước chì, bạch thủ nữa.
• Cá lội sân đình: Ù với chì bạch thủ quân bát vạn và trên tay có chắn ngũ vạn khi trên chiếu. Xướng cước này cũng không được xướng cước chì, bạch thủ nữa.

Khi chơi game Chắn, chúng tôi đã tìm hiểu các luật chơi phổ biến từ các vùng miền khác và chọn ra những luật chơi phổ biến nhất để áp dụng cho mọi người. Tuy nhiên, các luật chơi sau đây không được hỗ trợ trong Chắn An Nam:

• Nhà lầu xe hơi hoa rơi cửa Phật: Ù với chì bạch thủ nhị vạn (hoa đào) và trên tay có chắn ngũ vạn (nhà lầu) và chắn tứ vạn (hình cái xe).
• Ngư ông bắt cá: Ù với chì bạch thủ bát vạn (cá) và trên tay có chắn chi chi (ngư ông) và chắn ngũ sách (thuyền).
• Cá vọt mạn thuyền: (Dưới chiếu có ngũ thuyền, ù chì bạch thủ bát cá)
• Cuốc đất trồng hoa: (Dưới chiếu có lục vạn (cầm cuốc), ù chì bạch thủ nhị hoa đào).

V. Cách tính điểm chắn An Nam

Mỗi cước trong Chắn An Nam sẽ tương ứng với một số “điểm” và một số “dịch”. Khi bạn ù đúng quy định, hệ thống sẽ tính số điểm tổng dựa trên các cước xướng, sau đó nhân tổng này với số điểm cược để tính ra số điểm mỗi người thua phải trả cho người ù. Cách nhớ đơn giản là với các cước có điểm lớn hơn 3 thì “dịch = điểm – 3” và với các cước có điểm nhỏ hơn hoặc bằng 3 thì “dịch = điểm – 2”.

Việc nắm vững cách tính điểm và dịch sẽ giúp bạn rất nhiều khi chơi Chắn An Nam, đặc biệt là trong chế độ chơi “Ù 4-11” dành cho những người chơi có kinh nghiệm và thành thạo hệ thống. Khi chọn chế độ này, người ù phải có ít nhất 4 điểm, nếu không đủ 4 điểm sẽ bị đền 11 điểm cho tất cả người chơi trong làng. Nếu bạn không đủ 4 điểm mà vẫn ù được, bạn có thể chọn Không Ù để tránh bị đền và không được ù thêm nữa.

Cách tính điểm tổng như sau:

• Nếu chỉ xướng 1 cước thì điểm tổng sẽ bằng Điểm của cước đó.
• Nếu xướng nhiều cước thì điểm tổng sẽ bằng Điểm của cước có điểm cao nhất + tổng số Dịch của các cước còn lại.

Ví dụ: Chíu Ù, Bạch thủ, 2 Tôm, Lèo.

• Điểm tổng = Điểm của cước cao nhất (Lèo: 5đ) + Dịch của Chíu Ù (1) + 2 x Dịch của Tôm (1) + Dịch của Bạch thủ (1) = 9 điểm.

Chú ý, những trường hợp sau được tính thêm điểm Gà:

Gà: Nếu chơi Gà, điểm tổng sẽ được cộng thêm với số gà * số điểm cho mỗi gà (thông thường là 5 điểm).

Những cước sau được tính Gà:

• “Ù bòn bạch thủ” hoặc “ù bòn bạch thủ chi”
• Thập thành
• Kính tứ chi
• “Bạch định” hoặc “bạch định tôm” (tùy chọn)
• “Tám đỏ” hoặc “Tám đỏ có lèo” (tùy chọn)
• Bạch thủ chi (có hoặc không có gà, tùy chọn)
• “Chì bạch thủ” (2 gà hoặc 1 gà, tùy chọn).

Thông thường, Chắn An Nam được thiết lập với các bàn chơi mặc định ở chế độ: Ù bòn bạch thủ 1 gà, thập thành 1 gà, kính tứ chi 1 gà, bạch định 1 gà, tám đỏ 1 gà, bạch thủ chi 1 gà, chì bạch thủ 1 gà. Tuy nhiên, người chơi có thể thay đổi cài đặt bàn chơi về số gà nếu là chủ bàn. Chi tiết về các chế độ chơi có thể được tham khảo tại link sau.

Ví dụ: Nếu chơi cước Chì bạch thủ chi, Tám đỏ và có 2 Lèo. Số gà sẽ bằng Tám đỏ + Chì bạch thủ + Bạch thủ chi, tức là 3 gà. Điểm tổng sẽ được tính bằng cách chọn cước có điểm cao nhất (Tám đỏ: 8) và cộng thêm số điểm Dịch của Chì bạch thủ (1) và Bạch thủ chi (3), cộng với số điểm Dịch của 2 Lèo (2), và cuối cùng cộng thêm điểm Gà (5 x 3 = 15 điểm) để tính toán tổng điểm, tức là 31 điểm. (Lưu ý, đây là cách tính với chế độ thông thường về số gà).